Bouwen aan zelfvertrouwen – Levenslang doe-het-zelfproject
Zelfvertrouwen geeft je een stevige basis in het leven, maar er zijn maar weinig mensen die het hebben. Uit onderzoek blijkt dat acht op de tien mensen meer zelfvertrouwen zou willen hebben. Hoe komt het dat we onszelf vaak eerder negatief dan positief waarderen en wat kun je eraan doen om met meer vertrouwen in het leven te staan?
Van alle oordelen die wij in het leven vellen, is er geen zo belangrijk als het oordeel dat wij over onszelf vellen. Een uitspraak van de Amerikaanse psycholoog Nathaniel Branden, die dertig jaar geleden begon met een onderzoek naar zelfvertrouwen. In dit tijd zagen weinig mensen het belang daarvan in. Tegenwoordig strooien we veel gretiger met het begrip zelfvertrouwen, maar volgens Branden betekent dat niet dat we inmiddels ook beter begrijpen wat het inhoudt, laat staan dat we het bezitten. We kunnen onzekerheid met een topbaan, een facelift of een exclusief lidmaatschap maskeren, maar niet wegnemen. Zelfvertrouwen zegt hij, win je niet door je zelfbeeld op te pompen, maar door je eigen kracht en zwaktes te onderkennen. Het is gegrond in de realiteit en in wat je dagelijks zegt, doet en denkt. En dat kun je trainen, als de spirituele equivalent van een spier.
Basis Trust
Psychologen zijn het er meestal over eens: de basis voor zelfvertrouwen wordt gelegd in onze eerste levensjaren. Volgens de prenatale psychologie ontstaat een oervertrouwen zelfs als in de moederbuik. De beroemde psycholoog Erik Erikson sprak al een halve eeuw geleden over het begrip basic trust. Als je als kind door liefhebben de ouders wordt verzorgd en gespiegeld in wie je bent, zul je goed hechten en de wereld als voorspelbaar en betrouwbaar ervaren. Nieuwe ervaringen zul je interpreteren vanuit de basisovertuiging dat je het recht hebt om hier te zijn.
Naarmate je ouder wordt en de werelds steeds een beetje groter wordt, doen zich nieuwe uitdagingen voor. Kritische leraren of afwijzende liefdes brengen misschien barstjes aan, maar bij wie grond onder de voeten heeft, zal dat anders binnenkomen dat bij wie al jong door een bril van wantrouwen heeft leren kijken. Branden beschrijft zelfvertrouwen als het immuunsysteem van ons bewustzijn: een gezond immuunsysteem garandeert niet dat je nooit ziek wordt, maar het vermindert je vatbaarheid voor ziektes en verhoogt de kansen op een snel herstel.
Datzelfde geldt op psychologisch vlak. Wie zelfvertrouwen heeft, heeft ook meer veerkracht als zich moeilijkheden voordoen. Zelfwaardering, zeg Branden, is een basisbehoefte. Misschien niet vergelijkbaar met eten en drinken, maar wel met calcium. Je zult niet dood gaan aan een tekort aan zelfvertrouwen, maar het beschadigt wel je functioneringsvermogen.
Goed zoals je bent
Natuurlijk willen de meeste ouders niets liever dan hun kind zelfvertrouwen meegeven. En een van de beste garanties om te zorgen dat dat ook lukt, is als ouder zelf een gezond zelfbeeld hebben. Als je als moeder voortdurend worstelt met je gewicht, heeft het bijvoorbeeld weinig effect om tegen je dochter te zeggen: je bent prachtig zoals je bent. Als tegenreactie op hun eigen opvoeding (thuiskomen met een zeven en de reactie krijgen: waarom geen acht?) schieten ouders tegenwoordig vaak door naar de andere kant en overspoelen hun kinderen met complimenten. Toch kan overdadig prijzen ook zijn doel voorbijschieten en een kind juist verzwakken. Zo schrijft een jongen: ik begon te geloeven dat mijn ouders niet zo in mij geloofden. Als ik een zwart potlood pakte en wat op papier kalkte noemden ze me een Picasso. Ik kreeg de indruk dat ze dachten dat ik niet beter kon.
In een artikel, The craze for endless praise, schrijft de Amerikaanse moeder Jane hoe ze zich verbaast dat haar eigen zoon elke dag met een good job sticker thuiskomt, op school voor de meest vanzelfsprekende dingen gekregen, zoals goed opletten en op tijd zijn. Hij kreeg zelfs een teeth certificate toen zijn melktand uitviel! Een andere moeder schrijft: wat leert een kind als je zegt: dat is de mooiste boom die ik ooit gezien heb, terwijl het helemaal niet op een boom lijkt? Ik vind het feit dat hij tekent geweldig. Maar ik geloof ook dat een kind het prima weet als zijn boom niet de mooiste boom op aarde is. Je zou ook kunnen zeggen: ik vind de kleuren die je gekozen hebt mooi, of, wat vind je zelf goed aan de tekening? Als hij dan zegt: ik ben niet zo goed in het tekenen van bomen, heb je de kans om te zeggen: niet iedereen is meteen goed in het tekenen van bomen, maar ik weet zeker dat jij er heel goed in kan worden als je het graag zou willen en je best doet.
Deze moeder vraagt zich af of zelfvertrouwen niet juist het bevredigende resultaat is van iets wat niet meteen vanzelf ging, maar wat je toch hebt kunnen klaarspelen? Het gevoel dat je niet overal de beste in hoeft te zijn en toch nog goed bent zoals je bent?
Zichtbaar zijn
Branden beaamt dat onterecht prijzen net zo schadelijk kan zijn voor onze zelfwaardering als onterechte kritiek. In de ontwikkeling van ons zelfvertrouwen is er volgens hem één sleutelwoord: zichtbaar zijn. Een kind heeft een natuurlijke behoefte om gezien, gehoord, begrepen en beantwoord te worden. Een kind dat verslagen van school thuiskomt, heeft meer aan de zin: ik zie dat je van slag bent, wil je erover praten? dan maar jij bent toch een prachtige engel, wie zou op jou wat kunnen aanmerken?
Complimenten geven we vaak in superlatieven en abstracte termen. Maar overdreven woorden blijven in het luchtledige hangen en spatten uit elkaar bij de eerste botsing met de realiteit. Iemand heeft er meer aan als je concreet maakt wat je goed vindt. In werksituaties bijvoorbeeld, doe je iemand meer plezier door gedetailleerd te vertellen wat er nu precies zo sterk was aan zijn presentatie, zodat hij zijn kracht de volgende keer bewuster kan inzetten.
In ons verlangen naar meer zelfvertrouwen schuiven we volgens Branden de realiteit vaak te lichtzinnig opzij. Met drie keer voor de spiegel staan en zeggen: je bent geweldig, vind je jezelf nog niet geweldig. We associëren zelfvertrouwen vaak met het euforische gevoel wat je kan overvallen als je net een compliment hebt gekregen, een prijs hebt gewonnen of een nieuwe liefde hebt. Maar dat ebt weer weg. Zelfvertrouwen is niet een goed gevoel, maar een intieme ervaring, diep gezeteld op een plek waar anderen moeilijk bij kunnen.
Zelfwaardering ligt besloten in onze kern. Het gaat erom wat ik voel en hoe ik over mezelf denk en niet wat iemand anders voelt of denkt over mij. Mijn familie, mijn partner of mijn vrienden kunnen mij liefhebben, terwijl ik mezelf waardeloos vind. Ik kan aan de verwachtingen van anderen voldoen en mijn eigen ik verloochenen, ik kan elke prijs winnen en toch het gevoel hebben dat ik niks bereikt hebt. Ik kan door miljoenen geadoreerd worden en toch elke morgen wakker worden met een ziek gevoel van bedrog en leegte. Er zijn genoeg popsterren, miljonairs of Nobelprijswinnaars, die dat bewijzen. De beroemde schrijfster Gloria Steinem beschreef aan het eind van haar leven hoe ze gebukt ging onder minderwaardigheidsgevoelens. Ze schreef: Zelfwaardering is niet alles, maar er is niets zonder zelfwaardering.
Maskers
Onzekerheid manifesteert zich niet alleen in afhangende schouders en muurbloemgedrag. Juist flamboyante mensen die als vanzelf in het middelpunt van de belangstelling staan kunnen hiermee maskeren hoezeer ze hunkeren naar de goedkeuring van een ander. Juist perfectionisten die alles op een rij lijken te hebben, kunnen in al hun ijver proberen een leegte te vullen. Onzekerheid is een geweldige drijfveer om nóg harder te werken, of je nóg beter voor te breiden.
Branden: Overachievers, perfectionisten, control freaks zijn vaak in de overtuiging dat ze liefde verdienen op basis van wat ze doen, in plaats van op basis van wie ze wimpelweg zijn. Daarmee zullen ze misschien meer bereiken, maar altijd nog minder uit hun potentieel halen dan als ze wel zouden vertrouwen op wie ze zijn; als ze zouden vertrouwen op hun vermogen om met de uitdagingen van het leven om te gaan en op hun recht om gelukt en liefde waard te zijn. En misschien nog wel belangrijker: ze zouden meer plezier hebben in wat ze doen, want voor iemand die probeert een leegte te compenseren, is het nooit genoeg.
Mensen met een hoge zelfwaardering hoeven hun waarde niet te bewijzen door zich met andere te meten. Zij scheppen vreugde in te zijn wie ze zijn, niet in het beter zijn dan een ander. Daarom is het ook een misverstand om verwaandheid en arrogantie te verwarren met zelfverzekerdheid. Teveel zelfvertrouwen bestaat niet, net zo min als je té gezond kunt zijn. Je hoeft geen psycholoog te zijn om te zien dat verwaandheid, arrogantie, pochen of onnodig interessant doen juist een symptoom is van weinig zelfvertrouwen. Hoe meer iemand zichzelf accepteert, hoe meer hij zich gelijk schaart aan anderen.
Daglicht
Uit allerlei testen blijkt dat mensen met een gezonde zelfwaardering hun kwaliteiten vaak realistisch inschatten, terwijl mensen met een lage zelfwaardering zichzelf vaak meer of minder wanen. Goethe schreef: Het is een grote fout om jezelf meer te verbeelden dan je bent en jezelf lager in te schatten dan wat je waard bent. Iemand met zelfwaardering heeft de behoefte om zich te laten zien. Branden: Een gezonde zelfwaardering kenmerkt zich vooral door een sterke oriëntatie op de werkelijkheid. Feiten hebben een hogere prioriteit dan overtuigingen. De waarheid is van grotere waarde dan gelijk hebben.
Sta je open voor de wereld of keer je je af? Probeer je de waarheid onder ogen te zien of er juist van weg te duiken? Communiceer je zo wollig mogelijk om vooral veel te pretenderen, of durf je eenvoudig te formuleren wat je denkt en voelt? Als je kijkt naar de momenten waarop je zelfvertrouwen een knauw kreeg is dat vaak in situaties waarin je kritisch naar jezelf had moeten kijken, je bewustzijn had moeten verhogen, terwijl je juist je kop in het zand stak. Je had je gevoel moeten onderzoeken, maar je ontkende het. Je had de waarheid moeten spreken, maar zweeg. Je had ene relatie moeten stoppen en toch bleef je ermee doorgaan. Al deze handelingen, groot of klein, beïnvloeden je gevoel over jezelf, positief of negatief.
Zes pilaren voor zelfvertrouwen
Juist omdat zelfvertrouwen gegrond is in dagelijkse handelingen, beslissingen en woorden is het niet iets statisch, iets wat je hebt of niet hebt. Het niveaus van je zelfwaardering wordt niet voor eens en voor altijd bepaald in je jeugd, maar kan omhoog, omlaag en weer omhoog gaan gedurende ge leven. Dat kan zowel goed als slecht nieuws zijn. Als je al dertig jaar gewend bent om jezelf af te breken, bestaat er geen superformule om je zelfbeeld in twee weken op te vijzelen. Aan de ander kant, iedereen heeft elke dag opnieuw de kans om zijn daden, woorden en keuzes aan te scherpen. Branden: Mijn ervaring is dat mensen vaak hun mogelijkheid tot groei en verandering onderschatten. Ze gaan er impliciet vanuit dat het patroon van gisteren, het patroon van morgen zal zijn.
De grote vraagt blijft: hoe doe je het? Hoe vergroot je je zelfvertrouwen als het probleem nu juist is dat je moeilijk iets van jezelf kunt aannemen? Zoals Woody Allen zei: Id never join a club that would allow a person like me to become a member. In zijn bekende boek Sic pillars of self-esteem formuleert Branden zes levensprincipes voor meer zelfvertrouwen: bewust leven, zelfacceptatie, verantwoordelijkheid, assertiviteit, doelgericht leven en integriteit.
Om ze in je leven te integreren is het net als met naar de sportschol gaan: het begin is het moeilijkst. Alle zes pilaren zijn namelijk zowel oorzaal als gevolg van zelfvertrouwen, een kip en ei-verhaal. Bijvoorbeeld: door assertiever te zijn krijg je meer zelfvertrouwen, maar assertief zijn lukt uiteraard beter als je al meer zelfvertrouwen hebt. En net als met het trainen van je lijf is het met het trainen van deze spirituele equivalent van een spier. Spieren kunnen sterker worden, maar ook verslappen. Je zult elke dag een stapje moeten zetten. Zelfwaardering is een levenslang doe-het-zelfproject.
De Zes Pilaren van Zelfvertrouwen
]]>
Bron: Happinez©Loes Raaphorst 02/2008