Het Hiernamaals – De Afrikaanse Zienswijze
Het overleven van de ziel na de dood is een idee dat we terugvinden bij alle stammen op het Afrikaanse continent. Afrika is een immens continent met veel stammen die uiteenlopende ideeën over het hiernamaals hebben. Bepaalde gemeenschappelijke thema’s, zoals de voorouderverering, vinden we echter overal terug. Het idee hierbij is dat de mensen de geesten van hun voorouders tevreden moeten houden met offergaven. De voorouders geven in ruil daarvoor advies en beschermen hun afstammelingen tegen het kwaad.
Reïncarnatie van stamleden
Het geloof in reïncarnatie komt algemeen voor. De ziel van overleden stamleden zou echter niet terugkomen in dieren of willekeurige mensen, maar in kinderen van medestamleden. De fysieke gelijkenis met stamleden wordt gebruikt om de vorige identiteit van de baby te bepalen en is belangrijk voor de naamgeving. De Nigeriaanse Yoruba noemen een kind ‘Yetunde’ (moeder keert terug) als ze op de grootmoeder van moederszijde lijkt, of ‘Babatunde’ (vader keert terug) als hij op de grootvader van vaderszijde lijkt.
De samenstelling van de ziel
Veel stammen stellen dat de menselijke ziel meerdere aspecten heeft. De levensessentie is datgene wat na de dood naar het hiernamaals vertrekt. Sommige stammen geloven dat de levensziel onafhankelijk van het lichaam kan worden bewaard. Zolang iemands levensziel heilig is, kan deze persoon niet worden gedood. Tovenaars en sjamanen zouden in staat zijn deze ziel te verbergen. De gedachten-ziel is iemands persoonlijkheid: zijn identiteit. Deze kan na de dood als geest achterblijven. Zwakke gedachten-zielen, zoals die van jonge kinderen, verdwijnen snel, maar de zielen van krachtige, beroemde mensen kunnen veel langer blijven hangen, vooral als zo’n persoon wrok koestert.
De drie delen van de ziel
Volgens de traditie van de stam ( in dit geval Nigeriaanse Yoruba stam) vervullen de drie delen van de ziel na het overlijden verschillende functies. Het eerste deel heet de ‘emi’ (adem). Dit zou de levenskracht zijn die in de longen en de hartstreek verblijft. In bijzondere gevallen kan de emi familieleden en clanleden vlak voor de dood van de betreffende persoon bezoeken om hen te laten weten dat hij of zijn zal sterven. De aanwezigheid van de emi wordt gevoeld als een onheilspellende kilte.
Het tweede deel van de ziel is de ‘ojiji’ (schadwu). Deze vertrekt na iemands dood naar de hemel om daar op het derde deel van de ziel te wachten. Dit derde deel, de ‘eleda’ (de ziel) of ‘ori’ (hoofd) is de bewakersziel. Dit is het deel waaraan offers worden gebracht voor de reis naar het hiernamaals. De eleda reist naar de hemel en biecht ‘Olorun’ (oppergod van de schepping) alles op wat hij op aarde heeft gedaan. Zielen die een rechtschapen leven hebben geleid, worden naar een plaats gezonden die ‘Orun Rere’ (Goede Hemel) wordt genoemd. Hier verblijven ze totdat ze in hun clan wedergeboren worden. Slechte zielen (van moordenaars, gifmengers en zwarte magiërs), worden naar ‘Orun Buburu’ (Slechte Hemel) gestuurd. Na een passende periode van boetedoening mogen ook zij in hun clan herboren worden.
Minder gebruikelijk is het idee dat de eleda van een jong gestorven persoon in andere dorpen een semi-fysiek bestaan zou leiden. Na te zijn getrouwd en deel te hebben uitgemaakt van de gemeenschap, sterft hij opnieuw en gaat hij naar Olorun in de hemel.
Zieldomeinen
Er bestaan uiteenlopende meningen over de plek waar zielen na de dood naartoe gaan. Veel stammen denken dat het hiernamaals zich in de aarde bevindt en dat het sterk op onze wereld lijkt. Binnen deze optiek zouden veel zielen dus waarschijnlijk gewoon ‘verder leven’ met hun familieleden en voorouders.
Sommige stammen geloven dat de zielen van de doden in uitgestrekte wouden leven. Andere stammen in gebieden zonder bossen geloven dat de zielen ook in grotten zouden kunnen leven, vermomd als vleermuizen die alleen ’s nachts naar buiten komen, of dat zielen zich in rivieren en meren ophouden.
Ongelukkig zielen die op zoek zijn naar rust blijven soms in de buurt van de begraafplaats waar hun lichaam begraven is. Gelukkige zielen bevinden zich in de buurt van hun familie om hun nog levende afstammelingen te beschermen.
Bron MBS ©Loes Raaphorst 01/2006