Microbiologie en Micro-organismen

De huid is het grootste orgaan in het menselijk lichaam. Daardoor is de huid ook een gemakkelijk doelwit voor allerlei aandoeningen. De oorzaken van die aandoeningen kunnen in de eerste plaats te maken hebben met de toestand van de huid zelf (bijvoorbeeld veroudering of erfelijke aanleg). Veel vaker komen die oorzaken van buitenaf. Dat laatste is bijvoorbeeld het geval bij snij- en schaafwonden (gevallen), insectenbeten (gestoken) en zonnebrand (verbrand). Een derde oorzaak van huidklachten zijn de zogenaamde micro-organismen. Het zijn hele kleine, met het blote oog niet waarneembare, levende deeltjes.

Onder de micro-organismen vallen de bacteriën, virussen, gisten en schimmels. Micro-organismen die ziekten veroorzaken worden ook wel ziektekiemen genoemd. Die ziektekiemen bedreigen op heel veel plaatsen en manieren onze gezondheid. Het grootste gevaar van micro-organismen is hun zeer grote aantal en het feit dat ze zich onder gunstige omstandigheden zeer snel kunnen vermenigvuldigen.

Ziektekiemen verspreiden zich op diverse manieren. Ze kunnen in de lucht terechtkomen (doordat iemand ze bijvoorbeeld uithoest) en worden door een ander ingeademd. Ook andere vormen van contact tussen mensen kan voor de overdracht zorgen, net zoals het contact tussen mensen en dieren en/of dierlijke producten.

Als ziektekiemen in het menselijk lichaam terecht zijn gekomen, duurt het enige tijd voordat de symptomen van de ziekte duidelijk worden. In die tijd vermenigvuldigen de ziektekiemen zich en worden zo sterk genoeg om een infectie te ontwikkelen. De tijd die verloopt tussen het binnendringen van de ziektekiemen en het uitbreken van de ziekte wordt de incubatietijd genoemd. Die incubatietijd is voor iedere infectieziekte verschillend. Voor griep is de incubatietijd bijvoorbeeld maar een paar dagen, voor sommige andere ziekten, zoals malaria kan het maanden duren voordat duidelijk wordt dat iemand de ziekte heeft. 

Virussen

Virussen zijn de allerkleinste micro-organismen en kunnen alleen overleven als ze in een lichaamscel zijn binnengedrongen. Wanneer een virus in de cel is binnengedrongen, veroorzaakt ze een aandoening. Als het lichaam merkt dat er een virus is binnengedrongen, begint het met het aanmaken van antistoffen. Antistoffen zijn stoffen die het lichaam, zelf aanmaakt en die het lichaam steunen bij de verdediging tegen een infectieziekte. Deze vorming van antistoffen noemt men ‘natuurlijke immunisatie’.
Natuurlijke immunisatie ontstaat bijvoorbeeld als men de mazelen heeft gehad. Het lichaam vormt antistoffen tegen de virussen die de mazelen hebben veroorzaakt, zodat ze daarna geen vat meer hebben op het lichaam. Een ziekte als mazelen krijgt men daarom ook maar 1 keer. 
Bij sommige ziekten zijn er veel verschillende virussen die de aandoening kunnen veroorzaken, bijvoorbeeld griep. Hoewel antistoffen zijn gevormd tegen een bepaalde vorm van griep, kan men het de volgende keer gemakkelijk weer krijgen, omdat dan een ander virus verantwoordelijk is voor de griep. Immunisatie gebeurt niet altijd door het lichaam zelf. Door middel van een injectie (bijvoorbeeld de griepprik) met antistoffen wordt net gedaan of het lichaam de ziekte al heeft gehad.
Tot de bekendste ziekten door virussen veroorzaakt behoren mazelen, waterpokken, bof, griep, ziekte van Pfeiffer, hondsdolheid, gordelroos en koortslip. Ook wratten worden door virussen veroorzaakt.

Koortslip – herpes labialis

Een koortslip is een ontsteking die wordt veroorzaakt door het herpesvirus. Een koortslip is heel makkelijk te herkennen aan de blaasjes rond of op de lippen. Sinds 1996 zijn bij de drogist middelen tegen een koortslip verkrijgbaar. Wanneer de uitslag op of rond de lippen zichtbaar wordt, moet deze eigenlijk meteen worden behandeld met een product op basis van de werkzame stof aciclovir*.  Hoewel de ziekte dan al wel is uitgebroken, wordt de uitslag minder hevig en van kortere duur. Zelfzorggeneesmiddelen die aciclovir bevatten zijn bijvoorbeeld Zovirax en Previum. Als bijwerkingen kunnen een branderig gevoel en andere huidirritaties optreden. Bij gebruik moet contact met de slijmvliezen worden vermeden.

* er kan resistentie optreden voor het gebruik van aciclovir en daarom wordt er tegenwoordig zinksulfaat aanbevolen 

met dank aan Sandra ©Loes Raaphorst 11/2006

Wratten

Er bestaan verschillende soorten wratten. De bekendste zijn de zogenaamde stekelwratten of gewone wratten. Ze komen meestal voor op de vingers en de handrug. Ze steken boven de huid uit. Als ze goed van dichtbij worden bekeken lijkt het net of er allemaal stekeltjes in zitten. Ze zijn meestal bruin van kleur.
Tegen wratten zijn middelen in de handel op basis van de werkzame stof salicylzuur. Deze stof verweekt de huid en lost deze op (we noemen deze werking keratolytisch). Salicylzuur is onder andere de werkzame stof van Formule W, maar mag niet in aanraking komen met de gezonde huid, omdat die erdoor wordt beschadigd. Wie overgevoelig is voor salicylaten moet geen middelen met salicylzuur gebruiken.

Gordelroos

Gordelroos is te herkennen aan kleine blaasjes die meestal voorkomen op de romp aan 1 kant of aan beide kanten van de ruggenwervel. Gordelroos is pijnlijk en de blaasjes jeuken erg. Gordelroos moet worden behandeld door een arts. De drogist verkoopt wel middelen die de jeuk wat kunnen verminderen, zoals mentholpoeder.

Bacteriën 

Bacteriën (ook wel microben genoemd) zijn veel groter dan virussen. Bacteriën zijn levende organismen die slechts uit 1 cel bestaan. Zij hebben verschillende vormen. Zo zijn er de staafvormige (bacillen), de ronde (kokken), en de spiraalvormige (spirocheten) bacteriën. Streptokokken zijn ronde bacteriën die in een rijtje zijn gerangschikt.
Bacteriën komen overal voor. Ze hoeven niet perse ziekten te verwekken. De ‘goede’ bacteriën zijn bijvoorbeeld ook nodig voor de groei van planten en ze bevorderen ook de spijsvertering. De ziekteverwekkende bacteriën kunnen ziekten als roodvonk, kinkhoest, longontsteking, hersenvliesontsteking, tetanus en steenpuisten veroorzaken. Bescherming tegen deze aandoeningen wordt geboden door immunisatie (bijvoorbeeld met een tetanusinjectie). Een andere mogelijkheid om bacteriële aandoeningen te bestrijden is antibiotica (dat zijn stoffen die bacteriën doden of de groei ervan afremmen).

Acne

Ook acne wordt door bacteriën veroorzaakt en is te herkennen aan gele puistjes met daartussen mee-eters (comedonen). Acne kan behandeld worden met een product op basis van benzoylperoxide. Deze stof werkt keratolytisch (huidverwekend) en uitdrogend op de huid. Ook werkt deze stof antibacterieel; ze maakt de bacterie dus ook onschadelijk. Benzoylperoxide is de werkzame stof in de zelfzorggeneesmiddelen Acnecure en Akneroxid.

Gisten en Schimmels

Gisten en schimmels behoren tot de fungi. Fungi leven op en van organische (dat wil zeggen menselijke, dierlijke of plantaardige) stoffen. Paddestoelen, zwammen, schimmels, meeldauw, gist en diverse eencellige micro-organismen worden ertoe gerekend. Er zijn ongeveer 50 fungi bekend die ziekten bij de mens kunnen veroorzaken. Vaak gaat het hierbij om huidafwijkingen, die ontstaan door contact met iemand die reeds geïnfecteerd is of via voorwerpen of dieren waarmee men in contact is geweest.

Schimmels zijn onder andere verantwoordelijk voor het ontstaan van ringworm. Ringworm is een verzamelnaam voor een aantal huidinfecties die vooral met schilfering en jeuk naar buiten komen. Wanneer de ringworm op de voeten zit, dan noemen we de aandoening zwemmerseczeem. De naam zwemmerseczeem is ontstaan omdat deze schimmel zich prettig voelt en ontwikkelt in een vochtige omgeving (bijvoorbeeld een zwembad). Omdat schimmels langzamer groeten dan bacteriën, zijn schimmelziekten vaak hardnekkiger dan bacteriële aandoeningen. Schimmelziekten worden bestreden met schimmeldodende middelen (fungiciden).

Schimmels veroorzaken niet alleen ziekten. Ze zijn soms ook van wezenlijk belang bij het bestrijden van ziekten. Ziektebestrijders als penicilline en diverse andere antibiotica worden uit schimmels verkregen.

De middelen bij de drogist tegen schimmelinfecties heten ook wel antimycotica. Ze hebben meestal clotrimazol of miconazol als werkzame stof. Ze bestrijden dermatofyten (dat zijn huidschimmels die de hoornlaag aantasten) en gisten. Als zelfzorggeneesmiddel worden vooral gebruikt bij de behandeling van zwemmerseczeem.

Overgevoeligheid is een contra-indicatie voor antimycotica. Als bijwerking kunnen huidirritaties en plaatselijke allergische reacties voorkomen. Clotrimazol komt voor in Canesten Derma en miconazol in Dermacure. 

Behandeling van Huidaandoeningen

De behandeling van huidaandoeningen begint vaak met het reinigen en ontsmetten (desinfecteren) van de huid. De drogist verkoopt daarvoor producten (desinfectantia) op basis van de stoffen povidon-jood, chloorhexidine en chloorxylenol. Desinfectantia zijn uitsluitend bestemd voor uitwendig gebruik, ze mogen dus nooit worden ingenomen! Bij niet-oppervlakkige of andere ernstige besmettingen moet men altijd een arts raadplegen. Contact met de ogen met desinfectantia moet altijd worden vermeden.

Povidon-jood

Povidon-jood heeft de breedste werking (ook tegen sporen en virussen). Bij baby’s mag povidon-jood niet worden gebruikt en het gebruik hiervan tijdens zwangerschap en lactatie moet altijd door een arts begeleid worden. Een product op basis van povidon-jood is Betadine.

Chloorhexadine en Chloorxylenol

Bij gebruik van een product op basis van chloorhexidine en/of chloorxylenol kan, net als bij andere desinfectantia, overgevoeligheid optreden. Daarom mag het middel niet doorlopend of te vaak op de huid worden aangebracht. Vanwege de kans op overgevoeligheidsreacties moet men ook voorzichtig zijn met het gebruik door kleine kinderen. Een product met de werkzame stof chloorhexidine is Sterilon. Een product met de werkzame stof chloorxylenol is Dettol.

Jeuk

Jeuk (pruritis) wordt vaak veroorzaakt door insectenbeten. Ieder mens reageert verschillend op insectenbeten. Er zijn mensen die er dagen lang last van hebben en anderen merken er (bijna) niets van. Overigens kunnen de beten/ steken van insecten ook tot hevige reacties leiden: bij het opzwellen van het gezicht, erge pijn of ademnood moet meteen medische hulp worden ingeroepen. Een in water gedrenkte doek of ijs kan op de gekwetste plek worden aangebracht in afwachting van de arts.
Bij steken door bijen of horzels kan de angel, waarmee het gif in de huid is gespoten, in de huid achterblijven wat pijnlij is en tot infecties kan leiden. Het beste is het om de angel uit de huid te zuigen of tussen de nagels of met een pincet uit de huid te trekken. 
Muggenbeten kunnen heftige jeuk geven. Krabben kan de huid beschadigen en de kans op infecties vergroten.
Kwallenbeten geven een brandend gevoel, terwijl de gebeten plek dik kan worden. Wie overgevoelig is voor kwallenbeten kan in ademnood komen of flauwvallen.
Ook teken kunnen gecompliceerde beten geven. Na het bijten blijft de teek op de huid zitten. Teken kunnen de ziekte van Lyme overbrengen. Die manifesteert zich in een rode huid die zich als een kring langzaam uitbreidt vanaf de steekplaats. De ziekte van Lyme kan gevaarlijke vormen aannemen. Daarom moet, bij (het vermoeden van) een tekenbeet, contact met de huisarts worden opgenomen.

De meeste zelfzorggeneesmiddelen tegen pijn en jeuk door insectenbeten bevatten stoffen die plaatselijk pijnstillend werken, zoals pramocaine, en/of stoffen die de allergische reactie verminderen, zoals tripelennamine. Pramocaine is een werkzame stof van Nestosyl. Tripelennamine komt voor in Azaron. Nestosyl wordt behalve tegen insectenbeten ook gebruikt bij oppervlakkige huid- en schaafwondjes. Deze middelen hebben overgevoeligheid als contra-indicatie en kunnen huidirritaties als bijwerking hebben.

Hoofdluis

Hoofdluis komt vooral voor in het hoofdhaar, maar kan ook in baardhaar voorkomen. De eieren van de hoofdluis noemen we neten. Ze hechten zich vast aan de haren. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, komen luizen niet alleen voor bij onverzorgd haar. Iedereen kan er last van krijgen. Luizen hebben namelijk een heel vervelende eigenschap: ze lopen gemakkelijk van de ene persoon naar de anderen over. Vooral bij schoolkinderen komen luizen nog regelmatig voor. Een stof die luizen doodt is bijvoorbeeld malathion. Dit is de werkzame stof van Prioderm. Men moet er niet te veel van inademen (dus gebruiken in een goed te ventileren, niet te klein ruimte!). Contact met de ogen, slijmvliezen en oren moet worden vermeden. Na gebruik moeten de handen goed worden gewassen. Het is zeer belangrijk om na een week de behandeling met malathion te herhalen. 
Malathion heeft een onplezierige geur. Het kan behoorlijk prikken op de hoofdhuid. Vaak neemt roos na de behandeling met malathion fors toe. Vanwege de besmettingskans moeten kleding, beddengoed en haarborstels bij de behandeling ook grondig worden gereinigd.

Bron Lesmateriaal Pharmacon©Loes Raaphorst 2004